امـروز شنبه ۰۳ آذر ۱۴۰۳
در سال‌های اخیر و پس از مجموعه فعالیت‌هایی که در مورد احیای یاد قیام گوهرشاد انجام شده، هر ساله در سالگرد این واقعه مطالبی مبتنی بر این گزاره که اساساً این قیام ارتباطی به حجاب نداشته و در اعتراض به قانون متحدالشکل شدن لباس اتفاق افتاده است، مطرح می‌شود. در چند روز اخیر نیز مطالبی با همین مضمون منتشر شده که یکی از آن‌ها مطلب جناب آقای «حسام مظاهری» از فعالان جامعه‌شناسی و دیگری تیتر و محتوای روزنامه «شهرآرا» در سالگرد قیام است که عملاً همین مدعا را تکرار کرده است. در این مطلب با بررسی میزان صحت این ادعا، ادله‌ای در رد آن بیان شده است.
قانون «متحدالشکل شدن البسه اتباع ایرانی در داخله مملکت» به دستور رضاخان در سال ۱۳۰۷ و پس از تشکیل هفتمین دوره مجلس شورای ملی تصویب شد و زمان اجرای آن نیز از ابتدای سال ۱۳۰۸ یعنی ۶ سال پیش از حادثه گوهرشاد است. بنابراین زمان واقعه گوهرشاد ششمین سال اجرای این قانون بوده و منطقی نیست روحانیون مشهد ۶ سال پس از اجرا به فکر قیام در برابر آن افتاده باشند.
کسانی که مدعی بی‌ارتباط بودن واقعه گوهرشاد با مسئله حجاب هستند عمدتاً به تأخر زمانی قانون اجباری شدن کشف حجاب در مقایسه با زمان رخداد قیام گوهرشاد استناد می‌کنند. این در حالی است که روش رضاخان در پیاده‌سازی کشف حجاب روشی تدریجی بوده است که از سال ۱۳۰۸ و با کشف حجاب خانواده‌های درباری شروع شد و به‌تدریج به طبقات و اصناف دیگر توسعه یافت.
به عنوان مثال محمدرضا شاه در کتاب «مأموریت برای وطنم» می‌نویسد: «پدرم بدواً به‌رفع حجاب زنان اقدام کرد و در اثر تشویق و تحریض وی در سال ۱۳۰۹ نخستین بار بعضی از بانوان طبقه اول در خانه‌های خود و مجالس میهمانی به لباس زنان اروپایی در آمدند و عده کمی هم جرئت کرده بدون حجاب در خیابان‌ها ظاهر می‌شدند… در سال ۱۳۱۳ آموزگاران و دختران دانش‌آموز از داشتن حجاب ممنوع شدند و افسران ارتش با زنانی که حجاب داشتند راه نمی‌رفتند» بنابراین همان‌طور که مشخص است موضوع کشف حجاب در زمان وقوع قیام گوهرشاد (تیر ۱۳۱۴) از نظر روحانیت و مردم فراتر از یک ظن صرف بوده است.
شاید این سؤال مطرح شود که اگر کشف حجاب از سال ۱۳۰۸ به شکل تدریجی آغاز شده چه واقعه‌ای موجب جرقه قیام گوهرشاد می‌شود؟
در واقع کشف حجاب و رقص در مدرسه شاهپور شیراز در حضور وزیر معارف رضاخان است که اعتراض علمای شیراز و تجمع مردم در مسجد وکیل و دستگیری یکی از علما، سبب اعتراض‌هایی در شهرهای تبریز و مشهد می‌شود. در نهایت هم دستگیری آیت‌الله قمی، از علمای مشهد منجر به اجتماع مردم در مسجد گوهرشاد می‌شود.
علی اصغر حکمت، وزیر معارف رضاخانی درباره ماجرای کشف حجاب در مدرسه شاهپور می‌نویسد: «این اقدامات، مجامع محافظه‌کار را به مخالفت برانگیخت… محافل ارتجاعی شهر، برآشفته؛ از جمله یکی از اجله علمای روحانی که مرد فعال و دانشمندی بود تلگرافی به شاه عرض و از وزیر معارف شکایت نمود… شاه به این تلگراف اعتنا نکرده و عین آن را برای وزیر معارف فرستادند». مستندات ذکر شده در این مطلب و مستندات نقلی فراوان دیگر نشان می‌دهد اگر چه اجرای قانون متحدالشکل شدن لباس به عنوان پیش زمینه‌ای در آگاهی مردم نسبت به پروژه تغییر هویت رضاخانی تأثیر داشته اما بنیان قیام گوهرشاد با محوریت حجاب و حفظ هویت دینی و فرهنگی جامعه ایران رخ داده است.